Wszystkie rośliny do prawidłowego funkcjonowania, oprócz właściwych warunków uprawy, potrzebują jeszcze dostarczania określonej ilości składników pokarmowych. Składniki pokarmowe dzielimy na makroskładniki(makroelementy) o największym i podstawowym znaczeniu dla roślin oraz mikroskładniki(mikroelementy), o równie ważnym znaczeniu dla prawidłowego przebiegu procesów fizjologicznych u wszystkich roślin.
Do głównych makroelementów zaliczamy azot(N), Fosfor(P), Potas(K), to tzw. trójka NPK oraz wapń(Ca), Siarka(S) i Magnez(Mg). W skład podstawowych mikroskładników zaliczamy żelazo(Fe), bor(B), cynk(Zn), mangan(Mn), miedź(Cu), molibden(Mo) oraz nikiel(Ni). Poza nimi w roślinach występują jeszcze sód(Na), chlor(Cl) i krzem(Si).
Wszystkie wymienione składniki wykorzystywane są do budowy substancji organicznych wchodzących w skład struktur komórkowych, pełniąc różne funkcje fizjologiczne.
Składniki pokarmowe
Makroelementy
AZOT (N)
Azot jest najważniejszym pierwiastkiem, gdyż wchodzi w skład aminokwasów, białek, kwasów nukleinowych oraz chlorofilu i wielu innych związków fizjologiczne aktywnych. Głównie pobierany z podłoża jako anion NO3– lub kation NH4+ Jego prawidłowa ilość w organizmie roślinnym reguluje właściwy pobór fosforu i potasu. Niedobór tego pierwiastka powoduje zahamowanie wzrostu, szczególnie części nadziemnych. Liście z reguły stają się żółte(chlorotyczne) z powodu braku chlorofilu. Brak chlorofilu obniża intensywność fotosyntezy a co za tym idzie wzrostu rośliny. Nawożenie azotem przyspiesza wzrost roślin. Liście są większe a łodygi dłuższe. Natomiast nadmiar azotu powoduje opóźnienie kwitnienia i owocowania, zbyt szybki wzrost miękkich pędów, które łatwo przemarzają w okresie zimowym.
UWAGA! Zbyt duże i niewłaściwe nawożenie azotem, tzw. przenawożenie, może być niebezpieczne dla naszego zdrowia w przypadku roślin warzywnych i owocowych, które spożywamy. Roślina w przypadku pobrania zbyt dużej ilości azotu w postaci saletry azotanowej, zmienia ją w azotyny , które odkładają się w częściach roślin. Szczególnie dotyczy to takich roślin jak: sałata, szpinak, szczypiorek, rabarbar. Azotyny powodują zmiany we krwi utrudniające przenoszenie tlenu. Dodatkowo powstają nitrozoaminy, które są toksyczne i rakotwórcze.
FOSFOR (P)
Fosfor jest pierwiastkiem odpowiedzialnym za reakcje biochemiczne związane z przemianami energetycznymi w organizmie roślinnym. Wchodzi w skład nukleotydów, kwasów nukleinowych, fosfolipidów, które są składnikiem błon cytoplazmatycznych(ścian komórkowych). Odpowiedzialny za prawidłowy rozwój systemu korzeniowego, kwitnienia, owocowania oraz tworzenia nasion. Niedobór tego pierwiastka powoduje zaburzenia zarówno reakcji katabolicznych jak i anabolicznych. To powoduje że rośliny są małe, łodygi cienkie i wiotkie, liście mają małe blaszki o zmienionej, zielononiebieskiej barwie, np. u pomidorów na dolnej stronie o barwie fioletowej. Owoce słabo dojrzewają, rośliny mają mało kwiatów. Nasiona słabo kiełkują. Przy prawidłowym nawożeniu, system korzeniowy jest silny i dobrze rozgałęziony. Rośliny wydają większą ilość, dobrze wybarwionych i wykształconych kwiatów. Owoce szybciej dojrzewają, są większe i smaczniejsze. Sadzonki silne i mają dobry szybszy wzrost.
Musimy pamiętać, że fosfor bywa trudno przyswajalny z gleby. Jego skuteczność zależy od kilku czynników takich jak temperatura, pH, wilgotność podłoża. Najbardziej optymalny zakres pH gleby to 6,0‑7,0 gdzie fosfor występuje w najlepiej przyswajalnej formie dla roślin.
POTAS (K)
Potas pobierany jest jako kation. Występuje w wakuoli, chloroplastach i cytoplazmie w postaci jonu K+. To główny aktywator ponad 50 różnych enzymów. Ułatwia pobieranie z podłoża różnych anionów, głównie azotu. Warunkuje prawidłowe pobieranie i wykorzystywanie wody z gleby. Pierwiastek ten zwiększa mrozoodporność roślin, zwiększa odporność na suszę i choroby. Dodatkowo zapobiega nadmiernemu wzrostowi miękkich części roślin jak pędy. Wspomaga prawidłowe owocowanie i dojrzewanie owoców. Reguluje prawidłowe wybarwienie kwiatów. Przy niedoborze mogą brązowieć liście i roślina ogólnie słabiej rośnie i przeważnie ma wybujałe i zielone pędy, szczególnie u krzewów. Potas wpływa również na prawidłowe i bujne krzewienie się roślin.
MAGNEZ (Mg)
Magnez jest pierwiastkiem pobieranym wyłącznie w formie kationy Mg2+. Głównie wchodzi w skład chlorofilu, a także jest aktywatorem wielu enzymów. Objawem braku magnezu jest głównie nekroza liści, powodująca, że zielona barwa pomiędzy nerwami liści zaczyna szybko zanikać a same blaszki stają się najpierw żółte a następnie zamierają. Objaw zaczyna się najpierw od dolnych liści, kierując się ku wierzchołkowi. Roślina w obronie przekierowuje kationy magnezu do młodszych liści.
WAPŃ (Ca)
Wapń głównie występuje w ścianie komórkowej i wakuolach. Ma duży wpływ na stan cytoplazmy. Deficyt wapnia powoduje śluzowacenie i zamieranie korzeni. Owoce przy braku tego pierwiastka stają się drobne z różnymi zmianami wywołanymi przez choroby fizjologiczne. Odpowiedzialny jest za usztywnianie ścian komórkowych, które są szkieletem dla roślin. Dodatkowo odpowiedzialny jest za komunikację komórek ze środowiskiem zewnętrznym. W warunkach suszy wapń stabilizuje struktury białkowe, membrany komórkowe oraz micelle. Niedobór wapnia w roślinie pojawia się na glebach bardzo ubogich w ten pierwiastek (o niskim pH).
SIARKA (S)
Siarka pobierana jest z podłoża w postaci anionów oraz przez liście z atmosfery w postaci SO2. Spełnia w roślinie wiele ważnych funkcji. Jako składnik enzymów pełni szczególnie istotną rolę w takich procesach jak fotosynteza czy synteza białek i tłuszczów. Wchodzi w skład aminokwasów i pełnią ważną rolę w przestrzennej strukturze cząsteczek białka. Słabe odżywianie roślin siarką skutkuje m.in. gorszym pobieraniem azotu z gleby. Niedobory siarki często mylone są z objawami niedoboru azotu lub magnezu. Pierwsze objawy występują na młodszych liściach, które zewnętrznie ulegają rozjaśnieniu i pojawia się na nich marmurkowatość. Młode liście często są odbarwione i łyżeczkowato wygięte. Najbardziej zasobne w ten składnik są gleby organiczne (torfowe i murszowe) oraz gleby bogate w próchnicę.
Mikroelementy
Żelazo (Fe)
Pierwiastek ten odpowiedzialny jest za prawidłową syntezę chlorofilu. Braki tego składnika w podłożu przejawia się żółknięciem (chlorozą) głównie młodych liści. Oddziałuje na prawidłowe oddychanie tkankowe. Bardzo wrażliwe na niedobory żelaza są krzewy i drzewa owocowe oraz warzywa. Także jest składnikiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i plonowania.
Molibden (Mo)
Molibden jako kation bierze udział w przemianach azotu i fosforu oraz w procesach wytwarzania witaminy C w roślinach. Objawami niedoboru molibdenu to żółknięcie i obumieranie liści, deformacja liści, niedorozwój i opadanie kwiatów.
Mangan (Mn)
Mangan w postaci kationu zaangażowany jest w proces fotosyntezy i oddychania komórkowego, jak również w produkcję cukrów, białek i witaminy C. Pierwiastek ten na pewno jest niezbędny do prawidłowego rozwoju i plonowania u wszystkich roślin, bywa także ważnym czynnikiem decydującym o jakości i wielkości plonu. Wrażliwe na niedobór manganu są warzywa takie jak: kapusta, cebula, buraki ćwikłowe, ogórki, rośliny strączkowe, oraz zboża, ziemniaki, buraki cukrowe i pastewne, rzepak a także drzewa owocowe (morele i brzoskwinie, wiśnie, czereśnie, jabłonie, śliwy). Najważniejszym objawem braku manganu jest chloroza, pojawia się marmurkowatość. Podobny objaw do niedoboru magnezu z tym, że występuje najpierw na najmłodszych liściach.
Miedź (Cu)
Miedź jest pierwiastkiem wchodzącym w skład wielu ważnych enzymów występujących w roślinach oraz zwiększa odporność roślin na suszę, choroby grzybowe i bakteryjne. Bierze udział w syntezie witaminy C oraz wpływa na rozwój i budowę tkanek. Wrażliwe na niedobór miedzi są: zboża, warzywa (marchew, cebula, buraki), drzewa i krzewy owocowe, ziemniaki, lucerna. Oznaki niedostatecznego zaopatrzenia roślin w miedź, to m.in. bielenie młodych listków, chloroza starszych liści, przywiędły wygląd roślin, brak jędrności pędów oraz usychanie wierzchołków drzew owocowych.
Cynk (Zn)
Cynk w postaci kationu jest składnikiem niezbędnym do prawidłowego rozwoju i plonowania wszystkich roślin.
Pierwiastek ten wpływa na proces wzrostu i rozwoju roślin a także umożliwia przemiany węglowodanów oraz jest niezbędny w syntezie wielu witamin. Wchodzi w skład enzymów regulujących oddychanie. Regularne zaopatrzenie roślin w cynk wpływa korzystnie na zawartość białka i cukrów.
Wrażliwe na niedobór cynku głównie są: drzewa owocowe, rośliny strączkowe i motylkowe, zboża, ziemniaki, chmiel, warzywa takie jak pomidory i fasola. Rośliny reagują na niedostatek cynku karłowatością i chlorozą liści. Najmłodsze liście są drobne, kruche i mają zdeformowane brzegi. Rośliny motylkowe są niskie, na starszych liściach pojawiają się żółte i brunatne plamy.
Bor (B)
Bor głównie bierze udział w procesach przemiany węglowodanów. Stymuluje także procesy związane z kwitnieniem i owocowaniem. Wpływa między innymi na podział, wzrost i różnicowanie się komórek oraz ma duże znaczenie w procesach kwitnienia i zawiązywania nasion i owoców. Decyduje o zawartości cukrów, szczególnie w roślinach o dużej zawartości cukrów tzw. słodkich. Warunkuje wysokie plony nasion i owoców, zwiększa mrozoodporność roślin.
Głównie wrażliwe na niedobór boru są buraki cukrowe, rzepak, ziemniaki, drzewa owocowe, takie jak jabłoń i grusza, warzywa takie jak pomidory, kapusta, kalafior, selery, fasola, buraki ćwikłowe oraz rośliny motylkowe. Przy niedostatku boru obumierają młode pędy, zamierają pąki, kora jest spękana i chropowata, występuje kędzierzawienie liści, słabo rozwinięty jest system korzeniowy, a także występują skorkowacenia owoców, owoce są zdeformowane i wcześniej opadają.
Niedostatek boru powoduje także słabe kwitnienie i opadanie kwiatów, obumieranie łodyg z pąkami szczytowymi i wierzchołkami wzrostu, zniekształcenie i skręcenie najmłodszych liści.
Nawożenie
Nawozy dzielimy na organiczne i nieorganiczne.
Nawozy organiczne
Organiczne nawozy powstają głównie z resztek roślinnych lub zwierzęcych zawierających takie materiały jak liofilizowaną krew z wysoką zawartością azotu. Mączkę kostną o dużej zawartości fosforu, rogi i kopyta z dużą ilością azotu. Do nawozów organicznych możemy także zaliczyć popiół, zawierający wysoką zawartość potasu, a także fosforyt o dużej zawartości fosforu. Jednak głównym nawozem organicznym stosowanym w naszym kraju jest obornik oraz gnojówka, kompost liściowy, a także tzw. biohumus. Organiczne nawozy oprócz dostarczania składników pokarmowych w postaci makroelementów i mikroelementów, w tym siarki, wzbogacają glebę w próchnicę i polepszają jej strukturę. Obecnie dostępne na rynku są nawozy typu obornik w formie granulowanej oraz płynnej.
Nawozy nieorganiczne
Nawozy nieorganiczne możemy podzielić na proste i złożone(wieloskładnikowe). Proste nawozy zawierają jeden składnik np. siarczan amonu dostarczający azot. Nawozy wieloskładnikowe z kolei zawierają różne związki, dostarczając główne składniki takie jak azot, fosfor i potas oraz dodatkowo magnez lub wapń. Obecnie nawozy te mogą występować w postaci płynnej, granulowanej i sypkiej.
Do wyboru mamy następujące proste nawozy:
- azotowe – azotan amonu, siarczan amonu, azotan wapnia oraz azotan sodu.
- fosforowe – superfosfat,
- potasowe – chlorek potasu, siarczan potasu
Do nawozów wieloskładnikowych, których na rynku jest sporo, możemy wymienić takie nawozy jak: azofoska, która zawiera trzy podstawowe makroskładniki w stosunku 1(N) : 0,5(P2O5) : 1,4(K2O) oraz magnez (MgO) i siarkę (S). Nawóz posiada w swym składzie komplet sześciu mikroelementów (żelazo, mangan, miedź, cynk, bor i molibden). To z kolei sprawia, iż Azofoska z powodzeniem może być stosowana także w warunkach braku nawożenia obornikiem.
Do podobnych nawozów możemy zaliczyć także takie nawozy jak YaraMila COMPLEX, POLIFOSKA, Florovit, Amofoska.
Nawozów mamy ogromną ilość do wyboru o różnych składach i zastosowaniach. Obecnie mamy dostępne nawozy specjalistyczne dla różnych grup roślin. Jedynie pamiętajmy aby pilnować dawek podawanych przez producenta.
Stosowanie
Większość substancji pokarmowych dodajemy podczas przygotowania podłoża do sadzenia lub siewu. W tym celu wykorzystujemy głównie nawozy organiczne. Nawozy nieorganiczne stosujemy w trakcie uprawy, wysypując odpowiednią dawkę wokół roślin. Pamiętamy, aby nawozu granulowanego nie sypać po roślinie ani przy samym pędzie, czy pniu. Po zastosowaniu nawozów granulowanych podlewamy obficie rośliny. Nawozy w płynie rozcieńczamy zgodnie z instrukcją na opakowaniu.
Prawidłowe nawożenie to podstawa pięknego ogrodu, zdrowych warzyw oraz pięknych i smacznych owoców. Wszystkie rośliny potrzebują regularnego dostarczania składników pokarmowych, tych makro jak i mikroelementów.
Przeczytaj również:
Przygotowanie podłoża pod uprawę warzyw
Najczęstsze choroby warzyw kapustnych
Witam serdecznie! Nazywam się Sebastian i jestem doświadczonym ogrodnikiem z ponad 25-letnim stażem. Moja pasja do roślin towarzyszy mi od najmłodszych lat. Już jako dziecko fascynowała mnie przyroda, a szczególnie bogactwo świata roślin, co naturalnie wpłynęło na wybór mojej ścieżki zawodowej. Ukończyłem szkołę branżową o profilu ogrodniczym, a od tego czasu konsekwentnie rozwijam swoją wiedzę i umiejętności. Ogrodnictwo to dziedzina dynamiczna i pełna wyzwań – stale pojawiają się nowe odmiany roślin, innowacje technologiczne oraz zaawansowany sprzęt. Mimo wieloletniego doświadczenia wciąż poszerzam swoje kompetencje, śledząc najnowsze trendy i zdobywając aktualne informacje. Przez lata miałem okazję pracować w różnych obszarach ogrodnictwa: – w szkółkach, zajmując się uprawą drzewek, krzewów liściastych, iglastych oraz bylin, – w szklarniach, gdzie specjalizowałem się w uprawie roślin doniczkowych, – w firmie zakładającej ogrody kompleksowo, od projektu po instalację systemów nawadniających. Dzięki tym doświadczeniom mogę nie tylko dzielić się wiedzą, ale również oferować wsparcie w zakładaniu i pielęgnacji ogrodów. Moim celem jest inspirowanie innych do tworzenia pięknych, funkcjonalnych przestrzeni, które przyniosą radość i harmonię. Zapraszam serdecznie do wspólnego odkrywania tajemnic ogrodnictwa!